PREUZETO IZ LISTA: "DNEVNIK" OD 31. 03. 2008.
125 GODINA OD DOLASKA PRVOG VOZA U NOVI SAD
Vojvođanska pruga stasala sa engleskom i američkom
Početkom marta obeležena je 125. godišnjica od dolaska prvog voza u glavni vojvođanski grad i puštanja u saobraćaj pruge Subotica-Novi Sad. Umesto slavlja osetila se gorčina zbog sporih pruga i nedovoljno voznih sredstava, zaboravljenih i izmeštenih koloseka, čije vraćanje traže i privreda, i građani.
Vojvodina je u periodu do 1989. godine imala 550 kilometara pruga, 44 elektrolokomotive, 10 elektromotornih vozova, 94 dizel lokomotive, 13 parnih lokomotiva, 67 šinobusa, 161 putnička kola sa 17.000 sedišta i 600 ležajeva, kao i više od 6.000 teretnih vagona. Tadašnja ŽTO Novi Sad imala je elektrolokomotive za brzine od 160 kilometara na sat i vagone za brzine do 200 kilometara na sat.
Danas je na polovini pruga brzina manja od 60 kilometara na sat, a samo na 2,6 posto pruga brzina premašuje 100 kilometara na čas, prosečna brzina vozova u Srbiji je 45 kilometara, pa je tragikomičan podatak koji se predstavlja uspehom o tome da je danas prosečna brzina vozova sa 43 kilometra iz 2006. povećana na 45 kilometara na sat u prošloj godini. Broj dnevnih polazaka u Vojvodini pao je za dvadesetak godina s 500 na 100. Brzi voz od Subotice do Beograda 1926. godine vozio je tri sata i 15 minuta, 1989. godine dva sata, a 2007. tri sata i osam minuta, sedam minuta brže nego pre više od 80 godina. To je razlog više za nezadovoljstvo današnjim stanjem u železnicama Srbije, tim pre što su naše pruge među najstarijima u Evropi.
Tokom druge polovine 19. veka železnički saobraćaj doživeo je svoju najveću ekspanziju. Prva železnička pruga s parnom vučom izgrađena je 1826. godine u Velikoj Britaniji, 1827. u SAD, a samo 28 godina kasnije izgrađena je prva pruga na teritoriji današnje Vojvodine. To je bilo 1854. na relaciji Oravica (Rumunija) - Bela Crkva, tri godine kasnije na relaciji Temišvar - Vršac, a 1869. na relaciji Segedin - Subotica - Sombor. Železnička pruga Subotica - Novi Sad - Beograd proradila je 1883, kada je 5. marta u glavni vojvođanski grad stigao prvi putnički voz preko Bačke Topole i Vrbasa. Prva železnička pruga u centralnoj Srbiji izgrađena je 1881. godine na relaciji Beograd - Vranje.
Povoljna geografska konfiguracija omogućila je da se na početku 20. veka na teritoriji današnje Vojvodine izgradi najgušća železnička mreža u Podunavlju. Železnica je tada imala presudan uticaj na ekonomski i socijalni razvoj u Evropi, a stepen razvijenosti evropskih regiona tada se iskazivao dužinom železničkih pruga na 10.000 stanovnika. Vojvodina i Slovenija tada su bile na istom nivou ekonomske razvijenosti, s tim da je Pokrajina prednjačila u železničkom saobraćaju, poljoprivredi i prehrambenoj industriji.
Kako se razvijala železnica u Vojvodini slikovito je prikazao Josip Veber u fotomonografiji objavljenoj povodom 150 godina železničkog saobraćaja u Vojvodini. Banatska pruga Oravica - Bazijaš puštena je u saobraćaj još 1854. za prevoz tereta, a dve godine kasnije i za putnički saobraćaj . Železnička stanica u Jasenovu tada je imala čekaonice 1. i 2. razreda, posebnu čekaonicu za majke s decom, te restoran i bife.
Prugom Zrenjanin - Vršac - Bela Crkva, pored učenika i zaposlenih, koji su bili većina putnika, šinobusima su tokom vikenda i letnje sezone putovali i mnogi turisti i ribolovci, koji su posećivali tamošnja jezera. Krajnja stanica pruge Beč - Budimpešta - Segedin - Temišvar bila je stanica Bazijaš (danas pripada Rumuniji), koja se nalazi na samoj obali Dunava. Putnici su dolazili zapregom i parobrodima, a onda su putovanje u evropske gradove nastavljali železnicom.
U Vršcu je nova zgrada železničke stanice otvorena 1902, a putnike su do centra grada prevozile kočije koje su redovno čekale pored voza. Parna lokomotiva iz 1920. godine danas se nalazi na platou ispred stanice kao muzejski eksponat. Prvi voz u Kikindu došao je 1857, u Zrenjanin 1883. iz pravca Kikinde, a prugu Kikinda - Zrenjanin gradilo je privatno akcionarsko društvo Segedin - Velika Kikinda - Veliki Bečkerek. Na žalost, pruga uskog koloseka Zrenjanin - Radojevo ukinuta je 1968. godine. Železnička stanica Sečanj nekada je bila važna železnička raskrsnica za pravce prema Zrenjaninu, Jaši Tomiću (pravac ka Rumuniji) i prema Vršcu. Prvi voz u Sečanj stigao je početkom maja 1889. godine, a 1894. prvi voz u Kovačicu, kada i u Pančevo. Samo dve godine kasnije otvoren je krak pruge prema Vladimirovcu, čime se Pančevo povezalo s Vršcem. Pred početak Prvog svetskog rata, stanična zgrada je dograđena i na spratu su se nalazili stanovi za šefa stanice i ostale činovnike. Kovin je dobio stanicu 1894. godine na pruzi Vršac - Vladimirovac - Kovin Dunav, međutim, putnički saobraćaj je ukinut 70-tih godina, a danas povremeno prođe po koji teretni voz. U travu su zarasla i dva koloseka na stanici Novi Alibunar, jer je saobraćaj obustavljen 1998. Tokom osamdesetih godina prošlog veka obustavljen je i saobraćaj na pruzi Čot - Samoš - Alibunar, koji je pokrenut 1898. Demontiran je deo pruge od Čota do Seleuša, otkuda su prolazili putnički vozovi, a od stanice Seleuš odvajao se industrijski kolosek za Lokve u dužini od 10 kilometara za potrebe preduzeća “Naftagas”. On je takođe demontiran, a šine su odnete na Mokru Goru za potrebe izgradnje “Šarganske osmice”.
Od železničke stanice Čoka, koja se nalazi na pruzi Banatsko Miloševo - Senta - Subotica i u koju je prvi voz stigao 1896, odvaja se pruga za Novi Kneževac, na kojoj je takođe saobraćaj obustavljen. Prvi voz u Sombor došao je 1869, iz pravca Segedina i Subotice. Sombor je nekada bio važna raskrsnica i veliko železničko čvorište gde se pruga pružala u sedam pravaca. Po vojvođanskim prugama saobraćao je i čuveni voz “Orijent ekspres” i od 1889. vozio trasom Subotica - Novi Sad - Inđija - Beograd, a od 1922. išao je trasom preko Šida, Rume i Stare Pazove do Beograda i dalje za Sofiju i Istanbul sve do 1977, kada je prestao da saobraća. Po vojvođanskim prugama vozili su mnogi vozovi i pisali istoriju.
Autor : Ranka Dautović
I Franc Jozef i Tito
Austrijski car Franc Jozef putovao je 1869. salonskim vagonom na svečano otvaranje Sueckog kanala od Beča preko Segedina, Temišvara, Jasenova, Bele Crkve do Bazijaša na Dunavu, odakle je put nastavio parobrodom Dunavom i dalje preko Crnog i Sredozemnog mora do Egipta.
I Josip Broz Tito vozio se “Plavim vozom”, za koji su naručivane lokomotive iz Nemačke i SAD, da bi ovde bile nazvane Kozara, Dinara, Sutjeska i Neretva, a posle 1990. su korišćene za redovan saobraćaj. Mnogo su priča ispričale vojvođanske pruge, a najtužnije su one koje su ostavile putnike da čekaju na praznim peronima, jer su vozovi ukinuti ili pruge demontirane.
I na kraju jedna malo bolja slika železničke stanice Jasenovo :
- jasenovo kod bele crkve.jpg (97.42 KiB) Pogledano 3220 puta
